Η προσθήκη του άρθρου 346 του Ποινικού Κώδικα για την εκδικητική πορνογραφία και η σεξουαλική κακοποίηση μέσω εικόνας ως μία μορφή έμφυλης βίας στην ψηφιακή εποχή

0 Shares
0
0

31/07/2022

Η αλήθεια είναι πως η προσθήκη του νέου άρθρου 346 του Ποινικού Κώδικα[1], την οποία καλωσορίζουμε ως DATAWO, εξέπληξε θετικά τον νομικό κόσμο. Ωστόσο, θα θέλαμε να εκφράσουμε τις ανησυχίες μας σχετικά με την αποτελεσματικότητα και πρακτική εφαρμογή αυτού του άρθρου, καθώς και με την εννοιολόγηση της «εκδικητικής πορνογραφίας» ως μία μορφή έμφυλης βίας στην ψηφιακή εποχή.

-Πως ορίζεται η «έμφυλη βία στην ψηφιακή εποχή»;

Πολύ συχνά χρησιμοποιούνται, τόσο στον ακαδημαϊκό χώρο όσο και σε πολιτικά debates στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο της Ευρώπης και τα Ηνωμένα Έθνη, οι όροι  «διαδικτυακή βία κατά των γυναικών», «κυβερνοβία» ή «βία υποβοηθούμενη από την τεχνολογία». Ωστόσο, κανένας από αυτούς τους όρους δεν είναι συμπεριληπτικός, καθώς η έμφυλη βία  δεν έχει συγκεκριμένο έμφυλο πρόσημο, δεν ασκείται μόνο κατά των γυναικών (στο οποίο εστιάζει η Αναφορά των UN Women), αλλά και άλλων φύλων και των αντρών, ενώ δεν εμφανίζεται μόνο στο διαδίκτυο ή στον κυβερνοχώρο, αλλά διευκολύνεται τόσο με την χρήση του διαδικτύου όσο και με την χρήση ψηφιακών μέσων, είτε διαζευκτικά είτε σωρευτικά.

Ως εκ τούτου, ο ορισμός της «έμφυλης βίας στην ψηφιακή εποχή» επεκτείνεται σε κάθε πράξη βίας με βάση το φύλο που διαπράττεται, υποβοηθείται ή επιδεινώνεται εν μέρει ή πλήρως από τη χρήση ΤΠΕ (Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνίας), όπως τα κινητά τηλέφωνα και smartphones, το διαδίκτυο, τις πλατφόρμες μέσων κοινωνικής δικτύωσης ή το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, εξαιτίας του φύλου του ατόμου κατά του οποίου στρέφεται.

Τέλος, αξίζει να σημειωθεί πως σύμφωνα με τη μελέτη του Ευρωπαϊκού Οργανισμού για τα Θεμελιώδη Ανθρώπινα Δικαιώματα του 2014 με τίτλο «Βία κατά των γυναικών», το 61% των γυναικών που απασχολούνται στον τομέα των υπηρεσιών έχουν υποστεί σεξουαλική παρενόχληση, ενώ το 20% των νέων γυναικών (μεταξύ 18 και 29 ετών) στην Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν υποστεί παρενόχληση στον κυβερνοχώρο, ενώ σύμφωνα με την έρευνα του Ερευνητικού Κέντρου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου που διεξήχθη το 2020, 1 στις 2 γυναίκες έχουν δεχθεί κάποιας μορφής έμφυλη βία στην ψηφιακή εποχή. Επιπλέον, σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία, 1 στις 10 γυναίκες έχει υποστεί σεξουαλική παρενόχληση ή καταδίωξη με τη χρήση νέας τεχνολογίας. Ακόμη, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναγνωρίζοντας τις σοβαρές επιπτώσεις της έμφυλης βίας καθώς και τους στόχους που τέθηκαν σε διεθνές και ευρωπαϊκό επίπεδο ώστε να εξαλειφθεί αυτή, εκπόνησε μία νομοθετική έκθεση πρωτοβουλίας σχετικά με την «Πρόταση απόφασης του Συμβουλίου για τον χαρακτηρισμό της έμφυλης βίας ως νέου χώρου εγκληματικότητας που αναφέρεται στο άρθρο 83 παράγραφος 1 ΣΛΕΕ». Τέλος, στην νέα πρόταση για Οδηγία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου 2022/0066, τονίζεται η ανάγκη για νομοθετική πρόβλεψη των μορφών έμφυλης διαδικτυακής βίας/κυβερνοβίας.

-Σεξουαλική κακοποίηση μέσω εικόνας στην ψηφιακή εποχή

Η «σεξουαλική κακοποίηση μέσω εικόνας» αναφέρεται στην συναινετική[2] ή μη δημιουργία και διανομή/κοινολόγηση οπτικοακουστικού υλικού με ερωτικό περιεχόμενο (McGlynn & Rackley, 2017). Έχει αποτελέσει αντικείμενο νομικής μεταρρύθμισης στο Ηνωμένο Βασίλειο, την Αυστραλία, τον Καναδά, τη Γαλλία, το Ισραήλ και την Ιαπωνία (Flynn & Henry, 2019). Μάλιστα, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, έχει αποτελέσει νομοθετική προτεραιότητα και για την Ευρωπαϊκή Ένωση στοχεύοντας στην αντιμετώπιση της, στον περιορισμό περιπτώσεων σεξουαλική κακοποίησης ή άλλων μορφών έμφυλης βίας στην ψηφιακή εποχή.

Όπως προκύπτει και από τον ορισμό που έχει δοθεί στα πλαίσια της τυπολογίας του συγκεκριμένου αδικήματος, απαιτείται η συγκατάθεση των απεικονιζόμενων ατόμων σε δύο στάδια: τόσο για τη δημιουργία του οπτικοακουστικού υλικού, όσο και για τη διανομή/κοινολόγηση αυτού του υλικού. Είναι σημαντικό να τονιστεί σε αυτό το σημείο ότι η συγκατάθεση πρέπει να είναι ρητή και συγκεκριμένη (για παράδειγμα μπορεί να αφορά την διανομή αυτού του υλικού σε συγκεκριμένα άτομα/ ομάδα ατόμων), ενώ μπορεί να αρθεί οποιαδήποτε μεταγενέστερη στιγμή, βάσει του άρθρου 7 παράγραφος 3 σε συνδυασμό με το άρθρο 9 παράγραφος 2 εδάφιο α’ του Γενικού Κανονισμού για τα Προσωπικά Δεδομένα, καθώς και της Αιτιολογικής Έκθεση αυτού.

-Στατιστικά στοιχεία

Σύμφωνα με μία έρευνα που διεξήχθη το 2020 στην Αυστραλία, 1 στα 3 ερωτηθέντα άτομα υπέστη σεξουαλική κακοποίηση μέσω εικόνας, ενώ τα νεαρά άτομα ηλικίας 20 έως 29 ετών είναι τα πιο συχνά θύματα. Επιπλέον, 1 στα 6 άτομα έχει διαπράξει σεξουαλική κακοποίηση μέσω εικόνας. Ακόμη, οι άνδρες εμφανίζονται να είναι πιο συχνά παραβάτες απ’ ότι οι γυναίκες και έχουν διαφορετικά κίνητρα. Συνήθως οι δράστες είναι γνωστοί στα θύματα, ενώ τα πιο συνηθισμένα μέσα διανομής τέτοιου υλικού είναι οι ιστότοποι, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο και τα μηνύματα από κινητά τηλέφωνα.

-Διάκριση από την εκδικητική πορνογραφία

Ο όρος «εκδικητική πορνογραφία» αναφέρεται στην συναινετική ή μη πορνογραφία που περιλαμβάνει τη διαδικτυακή προβολή σεξουαλικών φωτογραφιών με γραφικά ή βίντεο χωρίς τη συγκατάθεση του ατόμου που εμφανίζεται στις εικόνες για λόγους εκδίκησης (συνήθως του/της πρώην συντρόφου). Σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό για την Ισότητα των Φύλων, ο/η δράστης/στρια είναι συχνά πρώην σύντροφος που αποκτά εικόνες ή βίντεο κατά τη διάρκεια μιας προηγούμενης σχέσης και σκοπεύει να εκθέσει δημόσια και να ταπεινώσει το θύμα, σε αντίποινα για τον τερματισμό της σχέσης. Ωστόσο, οι δράστες/στριες δεν είναι αναγκαστικά σύντροφοι ή πρώην εταίροι και το κίνητρο δεν είναι πάντα η εκδίκηση (βλ. σχετικά «μη συναινετική πορνογραφία»).

Συνεπώς, συγκρίνοντας την «σεξουαλική κακοποίηση μέσω εικόνας» με την «εκδικητική πορνογραφία», διαπιστώνουμε ότι στην τέλεση του πρώτου αδικήματος μπορεί να απουσιάζει τόσο η συγκατάθεση για την δημιουργία του οπτικοακουστικού υλικού με ερωτικό περιεχόμενο, όσο και η συγκατάθεση για την διανομή/κοινολόγηση αυτού, ενώ στην περίπτωση του δεύτερου αδικήματος έχει δοθεί η συγκατάθεση για την δημιουργία του υλικού αυτού, αλλά όχι για την διανομή/κοινολόγησή του. Επίσης, σε περίπτωση απουσίας συγκατάθεσης και στα δύο στάδια που περιγράφησαν παραπάνω, δεν συνεπάγεται ότι συντρέχει η περίπτωση της «μη συναινετικής πορνογραφίας», καθώς σε αυτήν την περίπτωση χρειάζεται μόνο η απουσία ρητής συγκατάθεσης για την δημιουργία του οπτικοακουστικού υλικού με σεξουαλικό περιεχόμενο. Δηλαδή, έστω και το ένα άτομο από τα απεικονιζόμενα άτομα να μην συναινεί στην βιντεοσκόπηση/λήψη φωτογραφιών της ερωτικής πράξης. Ακόμη, η «εκδικητική πορνογραφία» τελείται με δόλο, καθώς σκοπός της διανομής/κοινολόγησης του οπτικοακουστικού υλικού είναι η εκδίκηση του δράστη/της δράστριας, ενώ η «σεξουαλική κακοποίηση μέσω εικόνας» μπορεί να τελεστεί και με αμέλεια, σε περίπτωση που επισυναφθεί λανθασμένα αυτό το υλικό ως αρχείο (υπό εξέταση πάντα). Ή η κοινολόγηση του υλικού μπορεί να ξεκίνησε από το ίδιο το απεικονιζόμενο άτομο εν αγνοία του (σε περίπτωση hacking/κακόβουλης και παράνομης πρόσβασης σε ηλεκτρονικά αρχεία ή ακόμη καταλάθος από παρατεταμένη επαφή της οθόνης να έχει διαμοιραστεί ως στόρι/δημοσίευση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης). Σε κάθε περίπτωση, η περαιτέρω διανομή/κοινολόγηση αυτού του υλικού (όπως μπορεί να έχει σωθεί από κάποιο άτομο), αποτελεί «σεξουαλική κακοποίηση μέσω εικόνας», καθώς η δημόσια ανάρτηση/δημοσίευση αυτού του υλικού έστω και για λίγα δευτερόλεπτα/λεπτά δεν συνεπάγεται ότι το απεικονιζόμενο άτομο έχει συναινέσει στην περαιτέρω διανομή/κοινολόγηση του υλικού σε τρίτα άτομα.   

Παραδείγματα σεξουαλικής κακοποίησης μέσω εικόνας

  • Λήψη εικόνας/Βιντεοσκόπηση ερωτικής πράξης χωρίς την σύμφωνη γνώμη του ατόμου που συμμετέχει σε αυτήν και διανομή/κοινολόγηση του υλικού αυτού σε τρίτα άτομα.
  • Διανομή/Κοινολόγηση οπτικοακουστικού υλικού με ερωτικό περιεχόμενο χωρίς την συγκατάθεση όλων των απεικονιζόμενων ατόμων που έχουν συναινέσει στην δημιουργία αυτού του υλικού.
  • Λήψη εικόνας/Βιντεοσκόπηση ερωτικής πράξης με την σύμφωνη γνώμη των απεικονιζόμενων ατόμων και διανομή/κοινολόγηση του υλικού αυτού σε τρίτα άτομα για προσπορισμό οικονομικού οφέλους/ λόγους εκδίκησης/ικανοποίησης ερωτικών επιθυμιών/’’πλάκα’’/χαριεντισμό.
  • Μη καταστροφή οπτικοακουστικού υλικού με ερωτικό περιεχόμενο που έχει δημιουργηθεί αρχικά με την συγκατάθεση όλων των/μερικών απεικονιζόμενων ατόμων και διανομή/κοινολόγησή του σε τρίτα άτομα.
  • Διανομή/Κοινολόγηση σε τρίτα άτομα που δεν ανήκουν στην ομάδα που διαμοιράστηκε αυτό το υλικό.
  • Αποθήκευση και διανομή/κοινολόγηση σε τρίτα άτομα στιγμιότυπου οθόνης από ανάρτηση τέτοιου υλικού από το απεικονιζόμενο άτομο.
  • Μη κατάργηση δημοσίευσης υλικού παρά την ρητή δήλωση αντίθεσης/άρση συγκατάθεσης του απεικονιζόμενου ατόμου.

-Βλάβες που προκαλεί η σεξουαλική κακοποίησης μέσω εικόνας

Η παραβίαση της αξιοπρέπειας, της προσωπικότητας, της ιδιωτικής ζωής και των προσωπικών δεδομένων  είναι προφανής από την τέλεση αυτού του αδικήματος. Επιπλέον, η συναισθηματική δυσφορία, η δυσφήμιση, η απώλεια ευκαιριών εργασίας ή όταν η σεξουαλική κακοποίηση μέσω εικόνας συμβαίνει στο πλαίσιο ενδοοικογενειακής βίας/μη συναινετικών ερωτικών πράξεων, δηλαδή βιασμού, είναι επακόλουθα της τέλεσης αυτού του αδικήματος και πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη τόσο από το νομοθετικό σώμα όσο και από το δικαστικό κατά την απονομή της δικαιοσύνης. 

Επιπλέον, επιβαρυντικά πρέπει να συνεκτιμάται και η διάρκεια διανομής/κοινολόγησης αυτού του υλικού, τόσο εν γνώσει όσο και εν αγνοία του απεικονιζόμενου ατόμου, καθότι σε αρκετές περιπτώσεις το άτομο λαμβάνει γνώση της διανομής/κοινολόγησης μεταγενέστερα, ίσως και μετά από πολλά χρόνια. Δεν πρόκειται απλά για την διανομή/κοινολόγηση αυτού του υλικού, των φωτογραφιών ή βίντεο, αλλά για την κακοποίηση που προκαλεί αυτή η πράξη, στην ψυχολογία (όπως κατάθλιψη, παράνοια, στρες, αυτοκτονικός ιδεασμός και διαταραχή μετατραυματικού στρες), στην κοινωνική υπόληψη, στο εργασιακό ή εκπαιδευτικό περιβάλλον,  στην ίδια την προσωπικότητα του ατόμου που απεικονίζεται σε αυτό. Πρόκειται για μία πολύ βίαιη και τραυματική κακοποίηση. Πολλώ δε μάλλον όταν η συλλογή αποδεικτικών στοιχείων είναι δυσχερής (καθώς χρειάζεται την συνδρομή ατόμων με τεχνικές γνώσεις στους υπολογιστές και στα ψηφιακά συστήματα),  η αντιμετώπιση των αστυνομικών αρχών είναι αργή/μη υποστηρικτική/μη ενθαρρυντική, η κοινωνία φορτίζει το άτομο με ένα στίγμα για τις ‘’μη ηθικές’’ πράξεις που έχει τελέσει, η (θηλυκή κυρίως) σεξουαλικότητα επιφορτίζεται αρνητικά και τιμωρείται…. Με αυτόν τον τρόπο, δεν προκαλούνται βλάβες μόνο στο άτομο, αλλά υπονομεύονται επίσης οι δημοκρατικές αξίες και τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα.

-Συμπεράσματα

Συνοψίζοντας, το άρθρο 346 του Ποινικού Κώδικα προστέθηκε ως μία προσπάθεια αντιμετώπισης των περιστατικών έμφυλης βίας στην ψηφιακή εποχή, και κυρίως των περιστατικών σεξουαλικής κακοποίησης μέσω εικόνας. Ωστόσο, η χρήση του όρου «εκδικητικής πορνογραφίας» είναι εσφαλμένη. Όπως εξηγήθηκε λεπτομερώς προηγουμένως, με την χρήση αυτής της εννοιολόγησης παραβλέπονται οι πιο συχνές, καθημερινές μορφές σεξουαλικής κακοποίησης μέσω εικόνας, ενώ ο όρος της «εκδικητικής πορνογραφίας» παραπέμπει σε συγκεκριμένες περιπτώσεις που έχει διανεμηθεί/κοινολογηθεί αυτό το υλικό για λόγους εκδίκησης, αφήνοντας απ’ έξω τις περιπτώσεις που έχει τελεστεί αυτό το αδίκημα για προσωπικούς ή οικονομικούς λόγους.

Επίσης, η χρήση του όρου «χωρίς δικαίωμα» είναι εσφαλμένη και καθόλου συμπεριληπτική, καθότι θα πρέπει να γίνει ρητή αναφορά στον όρο «συγκατάθεση/συναίνεση». Τέλος, η περιοριστική αναφορά στον όρο «μη δημόσια πράξη», αφήνει απ’ έξω περιπτώσεις διαδικτυακής ηδονοβλεψίας (creepshots και upskirting), όπου άτομα βιντεοσκοπούνται/φωτογραφίζονται εν αγνοία τους σε δημόσιο χώρο, ενώ η κάμερα στοχεύει σε γενετήσιες περιοχές. Ακόμη, και η τέλεση ερωτικών πράξεων σε δημόσιο χώρο, δεν δίνει σε κανένα άτομο το δικαίωμα βιντεοσκόπησης/λήψης φωτογραφιών, ούτε και περαιτέρω διανομής/κοινολόγησης αυτού του υλικού.

Εν κατακλείδι, η νομοθεσία  πρέπει να εμπλουτισθεί και να εξελιχθεί σύμφωνα με τα τρέχοντα ζητήματα και την σύγχρονη πλέον ανάπτυξη/χρήση της τεχνολογίας και του διαδικτύου. Πρέπει να προβλέπει μηχανισμούς άμεσης ενεργοποίησης για αποκατάσταση της ζημίας (για παράδειγμα κατάργησης του υλικού αυτού από τον κυβερνοχώρο), συνεργασίας των διωκτικών αρχών της Ελλάδας με αυτές του εξωτερικού, δημιουργία δομών ψυχολογικής και κοινωνικής υποστήριξης των επιζώντων/ωσών έμφυλης βίας στην ψηφιακή εποχή με κατάλληλα εκπαιδευμένο προσωπικό, και διευκόλυνση της απονομής της δικαιοσύνης με την χρήση ψηφιακού υλικού, χωρίς επιπλέον την δευτερογενή θυματοποίηση των επιζώντων/ωσών.

Αναστασία Καραγιάννη

Δικηγόρος Θεσσαλονίκης

Υποψήφια Διδάκτωρ της Νομικής Σχολής του ΕΚΠΑ

Συν-ιδρύτρια της DATAWO


[1] Η νέα διάταξη, ενσωματώθηκε ως προσθήκη στο σχέδιο νόμου για την “Ενσωμάτωση της Οδηγίας (ΕΕ) 2019/713 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 17ης Απριλίου 2019 για την καταπολέμηση της απάτης και της πλαστογραφίας μέσων πληρωμής πλην των μετρητών και την αντικατάσταση της απόφασης-πλαίσιο 2001/413/ΔΕΥ του Συμβουλίου”

[2] Η συγκατάθεση προηγείται της πράξης, ενώ η συναίνεση έπεται. Επίσης, η συναίνεση συνιστά λόγο άρσης του αδίκου, ενώ η συγκατάθεση αποκλεισμού αυτού (δεν στοιχειοθετείται δηλαδή η αντικειμενική υπόσταση του εγκλήματος).


©Top10